นิสัย กับ สันดาน ต่างกันอย่างไร สืบความหมายมาให้แล้ว
โบราณว่า “สันดอนขุดง่าย สันดานขุดยาก” บางคนอาจจะสงสัยว่า “สันดอน” คืออะไร แล้วเหตุใดจึงเป็นนำมาเปรียบเปรยกับคำว่า “สันดาน”
คำว่า สันดอน เป็นคำนาม หมายถึง ดินหรือกรวดทราย ซึ่งน้ำพัดเอามารวมกัน ปรากฏนูนยาวอยู่ใต้น้ำ ทำให้สูงเป็นสันขึ้นมา
ส่วนคำว่า สันดาน เป็นคำนาม หมายถึง อุปนิสัยที่มีมาแต่กำเนิด เช่น มีสันดานดี มีสันดานเลว หากใช้ในภาษาปากมักใช้ไปในทางไม่สู้จะดี เช่น สันดานของเขาเป็นเช่นนี้ อย่าไปถือสาหาความเลย
เมื่อดูคำอธิบายทั้ง 2 คำแล้ว คงเห็นภาพกันชัดเจนขึ้นว่าที่โบราณเปรียบไว้นั้นเพื่อให้เห็นว่า การขุดลอกนำดินทรายที่มาทับถมอยู่ในน้ำออกไป สามารถทำได้ง่ายกว่าจะแก้อุปนิสัยที่มีมาแต่กำเนิด
ส่วน “สันดาน” แตกต่างกับ "นิสัย" อย่างไรนั้น ขอแยกออกเป็น “นิสัย” และ “อุปนิสัย” คำว่า นิสัย เป็นคำนาม หมายถึง ความประพฤติที่เคยชิน เช่น เขาตื่นเช้าจนเป็นนิสัย คำว่า “นิสัย” ยังมีความหมายว่า ที่พึ่ง ที่พักพิง ที่อาศัย เช่น ผู้อุปสมบทขอฝากตัวเป็นศิษย์พระอุปัชฌาย์เรียกว่า ขอนิสัย
ส่วนคำว่า อุปนิสัย เป็นคำนาม หมายถึง ความประพฤติที่เคยชินเป็นพื้นมาในสันดาน ความประพฤติที่เคยชินจนเกือบเป็นนิสัย พฤติกรรมที่ทำเป็นประจำ เช่น "เขามีอุปนิสัยร่าเริง"
ความหมายของคำ 3 คำดังกล่าวที่ประมวลจากพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช 2542 มีความแตกต่างกัน จึงควรพิจารณาเลือกใช้คำให้เหมาะสมกับบริบทและกาลเทศะ
