ประวัติความเป็นมา ชามตราไก่ ต้นกำเนิดจากชาวจีน ที่กลายเป็นของดีและสัญลักษณ์เมืองลำปาง

ประวัติความเป็นมา ชามตราไก่ มีต้นกำเนิดจากชาวจีน ก่อนจะกลายมาเป็นของดีและสัญลักษณ์เมืองลำปาง

ประวัติความเป็นมา ชามตราไก่

จากข้อมูลของ กรมทรัพย์สินทางปัญญา ระบุว่า ชามตราไก่ เริ่มมีการผลิตขึ้นในจังหวัดลำปาง เมื่อปี พ.ศ.2500 โดยชาวจีนได้ร่วมกันก่อตั้งโรงงานแห่งแรกชื่อ โรงงานร่วมสามัคดี หลังจากได้มีการพบแหล่งดินขาวที่อำเภอแจ้ห่ม ในระหว่างปี พ.ศ.2502-2505 มีกลุ่มชาวจีนได้ชวนกันมาก่อตั้งโรงงานเพิ่มขึ้น ทำให้กลายเป็นแหล่งผลิตชามไก่มากกว่าแหล่งอื่นในประเทศ ต่อมาในราวปี พ.ศ.2505-2510 เป็นช่วงสำคัญของเซรามิกลำปาง เนื่องจากมีการเปิดโรงงานผลิตถ้วยชามเป็นจำนวนมากแต่ไม่ประสบความสำเร็จ เกิดการสูญเสียวัตถุดิบ คุณภาพสินค้าไม่สม่ำเสมอ ราคาจึงตกต่ำ ขายได้เฉพาะในท้องถิ่นเท่านั้น

ในปี พ.ศ.2516 มีการก่อตั้งชมรมเครื่องปั้นดินเผาลำปางขึ้น ด้วยวัตถุประสงค์เพื่อผลักดันราคาถ้วยชามตราไก่ให้มีมาตรฐานและไม่ให้มีการตัดราคากันเอง ในช่วงแรกของการก่อตั้งมีสมาชิกรวม 18 โรงงาน ความรุ่งโรจน์ของอุตสาหกรรมเซรามิกลำปางมีมาอย่างต่อเนื่อง มีการปรับปรุงและนำเทคโนโลยีใหม่ๆ มาใช้ เช่น มีการปรับเปลี่ยนระบบเชื้อเพลิง จากการใช้ไม้ฟืนมาเป็นใช้แก๊สแอลพีจี ซึ่งเป็นที่นิยมอย่างแพร่หลาย ทำให้ผลิตภัณฑ์มีคุณภาพดีขึ้น ประหยัดเชื้อเพลิงและลดมลภาวะ สามารถส่งออกไปขายต่างประเทศ

ต่อมาในปี พ.ศ.2532 ได้มีการก่อตั้งสมาคมเครื่องปั้นดินเผาลำปางขึ้น มีวัตถุประสงค์เพื่อประสานงานกับภาครัฐให้แก่สมาชิกสมาคมฯ และจัดให้มีกิจกรรมเพื่อเผยแพร่อุดลาหกรรมเซรามิกให้เป็นที่รู้จักแพร่หลาย โดยสมาคมฯ ร่วมกับจังหวัดลำปาง จึงมีการจัดงาน "ลำปางเซรามิกแฟร์" ระหว่างวันที่ 10 ธันวาคม ของทุกปี มีการจัดงานติดต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน และได้บรรจุอยู่ในปฏิทินท่องเที่ยวประจำปีไปแล้วเพราะสามารถดึงดูดความสนใจจากนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติ รวมทั้งสร้างรายได้ให้กับจังหวัดลำปางเป็นอันมาก ด้วยเอกลักษณ์เฉพาะของชามไก่ลำปาง ทำให้จังหวัดลำปางที่เป็นเมืองอู่อารยธรรมอันเก่าแก่ของล้านนาไทยที่น่าภาคภูมิใจอย่างที่สุด ดั่งคำขวัญของจังหวัดลำปาง "ถ่านหินลือชา รถม้าลือลั่น เครื่องปั้นลือนาม งามพระธาตุลือไกล ฝึกช้างให้ลือโลก"

ทั้งนี้ ลายไก่ที่อยู่ข้างถ้วยที่คนท้องถิ่นเรียกว่า ก๋าไก่ จริงๆ ก็คือ "ตราไก่" ไม่ใช่ยี่ห้อหรือโลโก้ของบริษัทที่ทำถ้วย ไก่คือสัญลักษณ์ของจังหวัดลำปาง อดีตคนจีนโพ้นทะเลมาตั้งรกรากที่ลำปาง ค้นพบว่าลำปางมีดินที่ทำเซรามิกที่ดีที่สุด จึงทำเครื่องเซรามิกออกจำหน่ายโดยใช้สัญลักษณ์จังหวัดลำปาง "ไก่" วาดเป็นลวดลายในจานชามออกจำหน่ายไปทั่วประเทศ จนเป็นที่รู้จักกันในชื่อ "ถ้วยชามก๋าไก่หรือตราไก่"

ลักษณะของชามตราไก่

ชามตราไก่เป็นผลิตภัณฑ์เครื่องปั้นดินเผาประเภทเครื่องใช้ บนโต๊ะอาหาร ที่ผลิตขึ้นในจังหวัดลำปาง มีลักษณะเฉพาะถิ่นที่โดดเด่นทั้งกระบวนการผลิตและลวดลายที่เป็นเอกลักษณ์ของจังหวัดลำปาง

ชามตราไก่ เนื้อดินเหนียว มีความแข็งแกร่งคงรูป มีขนาดใหญ่จนถึงขนาดเล็ก มีสีขาวเคลือบใสและเคลือบขุ่น หรือมีสีครีมเคลือบใส นิยมวาดลวดลายด้วยมือเป็น ลายไก่ ลายดอกโบตั๋น ลายต้นกล้วย

กระบวนการผลิตชามตราไก่

การเตรียมดิน

(1) นำดินขาวลำปางผสมกับดินดำ และผสมวัตถุดิบอื่น ได้แก่ หินฟันม้า ทรายแก้ว
(2) นำส่วนผสมตาม (1) มาผสมกับน้ำให้เป็นน้ำดิน หรือนำมาอัดให้เป็นแท่ง เพื่อเตรียมขึ้นขึ้นรูป

การขึ้นรูป

(1) การหล่อ (Slip Casting) โดยการเทน้ำดิน ลงในแม่พิมพ์ปูนพลาสเตอร์
(2) การปั้นจิกเกอร์ (Jiggering) นำดินแท่งมาขึ้นรูป โดยใช้เครื่องปั้น Jiggering
(3) ใช้มีดตกแต่งชิ้นงาน และใช้ฟองน้ำเช็ดชิ้นงาน
(4) นำชิ้นงานที่ได้ผึ่งให้แห้ง หรือทำการเผาดิบ (Biscuit Firing) ที่อุณหภูมิ 800 องศาเซลเซียส

การเคลือบ

(1) น้ำเคลือบใสมีส่วนประกอบของ หินฟันม้า ทรายแก้ว ดินขาว หินปูน
(2) การเคลือบผลิตภัณฑ์โดยการจุ่มหรือการพ่น

การวาดลวดลายและการเผา

(1) กรณีวาดลวดลายใต้เคลือบ
• นำผลิตภัณฑ์ที่ดกแต่งแล้วมาวาดลวดลาย ด้วยสีสำเร็จรูป (Color Stain) โดยมีองค์ประกอบลวดลายเป็นตัวไก่ ต้นกล้วย และดอกโบตั๋น
• นำผลิตภัณฑ์ที่ได้ไปเคลือบใส โดยการเคลือบแบบจุ่มหรือพ่น
• นำไปเผาแบบสันดาปสมบูรณ์ที่อุณหภูมิ 1,200-1,250 องคาเซลเซียส เป็นเวลา 6-9 ชั่วโมง

(2) กรณีวาดลวดลายบนเคลือบ
• นำผลิตภัณฑ์ชุบเคลือบใส
• นำไปเผาในเตาอุณหภูมิ 1,200-1,230 องศาเซลเซียส
• นำผลิตภัณฑ์ที่เผาแล้วมาวาดลวดลาย และนำไปเผาซ้ำอีกครั้งที่อุณหภูมิ 800 องศาเซลเซียส