ปี 2023 ไทยส่งออกข้าว 8.86 ล้านตัน เพิ่มขึ้น 16.12% คิดเป็นมูลค่ารวมถึง 179,783 ล้านบาท หลังจากอินเดียออกมาตรการห้ามส่งออกข้าวขาวที่ไม่ใช่ข้าวบาสมาติและข้าวหัก และเก็บภาษีส่งออกข้าวเปลือก ข้าวกล้อง และข้าวนึ่ง เป็น 20% ทำให้ปริมาณข้าวในตลาดลดลง และข้าวของผู้ส่งออกอื่นๆ เป็นที่ต้องการมากขึ้นในตลาดโลก
โดยข้อมูลจากกองบริหารการค้าข้าว กรมการค้าต่างประเทศ ระบุว่า ในปี 2023 ไทยเป็นผู้ส่งออกข้าวมากที่สุดเป็นอันดับ 2 ของโลก รองจากอินเดีย โดยระหว่างวันที่ 1 ม.ค. - 28 ธ.ค. ไทยส่งออกข้าวทั้งหมด 8.86 ล้านตัน คิดเป็นมูลค่ารวมถึง 5,192 ล้านดอลลาร์สหรัฐ หรือราว 179,783 ล้านบาท เพิ่มขึ้น 16.12% และ 31.88% จากปี 2022
ในปีที่ผ่านมา ข้าวในตลาดโลกมีปริมาณลดลงหลังอินเดียออกมาประกาศหยุดส่งออกข้าวขาวทุกชนิด ยกเว้นข้าวบาสมาติและข้าวหัก ทำให้ประเทศผู้นำเข้าต้องหาซื้อข้าวจากผู้ผลิตรายอื่น เปิดโอกาสให้ประเทศผู้ผลิตข้าวรายอื่น เช่น ไทย และเวียดนาม ส่งออกข้าวได้มากขึ้น
โดยระหว่างวันที่ 1 ม.ค. - 12 ธ.ค. เวียดนาม ผู้ส่งออกข้าวอันดับที่ 3 ของโลก ส่งออกข้าวได้ทั้งหมด 8.05 ล้านตัน เพิ่มขึ้นถึง 35.52% โดยเฉพาะปริมาณส่งออกข้าวไปยังอินโดนีเซียที่เพิ่มขึ้นมากกว่า 10 เท่า และปริมาณการส่งออกไปยังกานาและสิงคโปร์ที่เพิ่มขึ้นถึง 60% และ 40% ตามลำดับ
ข้าวขาวขายดี ประเทศเอเชียนำเข้ามากสุด
หากแยกเป็นรายประเภทและประเทศนำเข้า ชนิดข้าวที่ไทยส่งออกมาที่สุด คือ “ข้าวขาว” ซึ่งคิดเป็น 55.35% ของปริมาณข้าวที่ส่งออกทั้งหมด ขณะที่ตลาดส่งออกข้าวสำคัญของไทย คือ "เอเชีย" ซึ่งนำเข้าข้าวถึง 39.24% ที่ไทยส่งออกทั้งหมด
ในระหว่างเดือน ม.ค.-พ.ย. ปี 2023 การส่งออกข้าวหลายชนิดของไทยเติบโตขึ้น ไม่ว่าจะเป็นข้าวขาวที่ไทยส่งออกไปทั้งหมด 4.4 ล้านตัน เพิ่มขึ้น 32.13% จากปีก่อนหน้า และข้าวหอมไทย ซึ่งไทยส่งออก 0.47 ล้านตัน เพิ่มขึ้น 9.3% ขณะที่ การส่งออกข้าวบางชนิดของไทยลดลง เช่น ข้าวเหนียวที่ลดลง 23.33% จากปีก่อนหน้า และข้าวกล้องที่ลดลง 14.29%
ในส่วนของประเทศนำเข้า พบว่า ประเทศเอเชียนำเข้าข้าวจากไทยมากที่สุด โดยนำเข้าข้าวรวมกันทั้งหมดถึง 3.12 ล้านตัน ประเทศนำเข้าสำคัญ คือ อินโดนีเซีย จีน มาเลเซีย ญี่ปุ่น ฟิลิปปินส์ และฮ่องกง
รองลงมาจากเอเชียเป็นประเทศจากทวีปแอฟริกา ซึ่งนำเข้าข้าวรวมทั้งหมด 2.37 ล้านตัน คิดเป็น 29.81% ของข้าวที่ไทยส่งออกทั้งหมด ประเทศนำเข้าข้าวที่สำคัญจากทวีปนี้คือ แอฟริกาใต้ เซเนกัล แคเมอรูน โมซัมบิก เบนิน และ โกตดิวัวร์
คาด Q1/24 ส่งออกดี แต่ทั้งปี 2024 ลดลงจาก 2023
กองบริหารการค้าข้าว คาดการณ์ว่า ไทยจะสามารถส่งออกข้าวได้มากขึ้นในไตรมาสแรกปีนี้ เนื่องจากประเทศผู้นำเข้าข้าวสำคัญในเอเชีย เช่น อินโดนีเซีย มาเลเซีย และฟิลิปปินส์จะนำเข้าข้าวจากไทยเพื่อชดเชยสต็อกข้าวในประเทศที่ลดลง และเก็บเป็นสต็อกเพื่อเสริมความมั่นคงทางอาหารของประเทศ ผลจากการเปลี่ยนแปลงสภาพอากาศทำให้ผลผลิตการเกษตรลดลง ประกอบกับการที่อินเดียน่าจะคงมาตรการหยุดส่งออกข้าวไปจนถึงอย่างน้อยหลังการเลือกตั้ง เพื่อตรึงราคาข้าวในประเทศเรียกคะแนนเสียง
อย่างไรก็ตาม การส่งออกข้าวหลังจากไตรมาสที่ 1 มีแนวโน้มลดลงจนทำให้ยอดส่งออกข้าวทั้งปีของไทยในปี 2024 ลดลงจากปี 2023 เพราะอินเดียจะเริ่มกลับมาส่งออกข้าว และปริมาณผลผลิตข้าวไทยมีแนวโน้มลดลงจากผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพอากาศ และปัญหาความขัดแย้งด้านภูมิรัฐศาสตร์ที่อาจส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจ กำลังซื้อ และดีมานด์ข้าวในตลาดโลก
ในปีการผลิต 2023/2024 กองบริหารการค้าข้าวคาดว่าผลผลิตข้าวไทยจะมีทั้งหมด 31.95 ล้านตัน ลดลงประมาณ 5.87% จากปีก่อนที่มีปริมาณ 33.91 ล้านตัน เพราะปรากฎการณ์เอลนีโญจะทำให้เกิดภาวะฝนทิ้งช่วง ขาดแคลนน้ำ ซึ่งจำเป็นต่อการปลูกข้าวที่ต้องการน้ำมากในการเติบโต
อ้างอิง: กองบริหารการค้าข้าว, Nikkei Asia