5 มิถุนายน วันสิ่งแวดล้อมโลก ย้อนรอยคดีมหากาพย์ 24 ปี กองถ่ายหนังฮอลลีวู้ดย่ำยี อ่าวมาหยา เกาะพีพี จังหวัดกระบี่
ย้อนรอยไปเมื่อปี 1999 หรือ พ.ศ.2542 คนไทยทั้งประเทศต่างตื่นเต้นเมื่อรู้ว่าบริษัท ทเวนตีท์เซนจูรีฟอกซ์ (20th Century Fox) ค่ายหนังฝั่งฮอลลีวู้ด จะยกกองภาพยนตร์ฟอร์มยักษ์เรื่อง เดอะบีช (The Beach) มาถ่ายทำกันที่อ่าวมาหยา เกาะพีพี จ.กระบี่ แถมยังได้พระเอกดาวรุ่งที่มาแรงที่สุดในยุคนั้นอย่าง ลีโอนาร์โด ดิคาปริโอ นำแสดง ทำให้ทั่วโลกต่างจับตามอง
สำหรับภาพยนตร์เรื่อง The Beach สร้างขึ้นตามนวนิยายของ อเล็กซ์ การ์แลนด์ เขียนอิงจากจากประสบการณ์จริงขณะที่เขามาเที่ยวที่ประเทศไทย โดยตัวพระเอกบังเอิญไปเจอแผนที่ จึงได้ว่ายน้ำข้ามไปยังเกาะดังกล่าวที่ตอนแรกเขาคิดว่ามันคือเกาะสวรรค์ แต่แท้ที่จริงแล้วที่นี่มันแฝงไปด้วยอันตราย ต้องอยู่ภายใต้การควบคุมและครอบงำของผู้นำลัทธิบางอย่าง ทำให้ในที่สุดพวกเขาหนีตายออกจากเกาะแห่งนั้น
ครั้งนั้น บริษัท ทเวนตีท์เซนจูรีฟอกซ์ ได้ขออนุญาตทางการไทยใช้พื้นที่อ่าวมาหยาในการถ่ายทำภาพยนตร์ ซึ่ง รมว.เกษตรและสหกรณ์ และอธิบดีกรมป่าไม้ ไฟเขียวอนุญาต โดยให้เหตุผลว่าเพื่อดำเนินตาม พ.ร.บ.อุทยานแห่งชาติมาตรา 19 ว่าด้วยการสนับสนุน ให้การศึกษา การท่องเที่ยว การอำนวยประโยชน์ การบริการในอุทยานแห่งชาติ โดยให้เจ้าหน้าที่กำกับดูแล จึงอนุญาตให้บริษัท ดำเนินการใดๆ ภายใต้การกำกับของกรมป่าไม้
หลังทางการไทยอนุญาต ทีมงานได้ลงมือนำรถแทรกเตอร์ปรับแต่งพื้นที่ในบริเวณอ่าวมาหยาให้ดูเหมือนเกาะในความฝัน ทั้งทำให้พื้นที่รอบเกาะพีพีเลเป็นทางเรียบ ตัดต้นไม้ตามหน้าผา ดายหญ้าขยายชายหาดให้กว้างขึ้น อ้างอิงตามบทที่บอกว่าชายหาดนี้มีพื้นที่กว้างขวางพอให้ชาวเกาะสามารถเตะฟุตบอลได้ นอกจากนี้ยังสร้างที่พักชั่วคราว นำต้นมะพร้าวนับร้อยต้น ซึ่งไม่ใช่พันธุ์ไม้ในท้องที่มาปลูกริมหาดให้ดูบรรยากาศสวยงาม และการเตรียมงานนั้นต้องใช้แพขนานยนต์มาเทียบท่าเพื่อเคลื่อนย้ายเครื่องจักรกล นอกจากนี้ ยังสั่งห้ามไม่ให้นักท่องเที่ยวและบุคคลที่ไม่ได้รับอนุญาต ขึ้นอ่าวมาหยาอย่างเด็ดขาดในระหว่างการถ่ายทำภาพยนตร์
หลังจากการถ่ายทำภาพยนตร์เดอะบีชจบลง อ่าวมาหยาได้เกิดความเปลี่ยนแปลงทางธรรมชาติไปเป็นอย่างมาก หาดทรายถูกน้ำกัดเซาะจนเกิดรอยเว้า พืชประจำถิ่นและแนวปะการังถูกทำลาย ท่ามกลางข้อกล่าวหาว่าบริษัทผู้สร้างได้ยัดเงินใต้โต๊ะให้กับเจ้าหน้าที่ไทยในการดัดแปลงอ่าวมาหยาได้ตามใจชอบ
ต่อมา อบจ.กระบี่ และ อบต.อ่าวนาง รวมถึงชาวบ้านอีก 17 คน รวมตัวกันยื่นฟ้องศาล เอาผิดกับรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ อธิบดีกรมป่าไม้ ผู้ให้อนุญาต และบริษัท ทเวนตีท์เซนจูรีฟอกซ์ เพื่อเรียกร้องค่าเสียหายจากกระบวนการฟื้นฟูสภาพแวดล้อมบนอ่าวมาหยา เป็นเงิน 100 ล้านบาท ซึ่งพวกเขาได้พยายามยื่นฟ้องมานานนับสิบปีเนื่องจากศาลอุทรณ์และศาลฎีกามองว่า ไม่ใช่ผู้เสียหายโดยตรง ก่อนในท้ายที่สุด ศาลแพ่ง แผนกคดีธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ก็ได้รับคำฟ้องเมื่อปี พ.ศ. 2555 โดยพิจารณาให้เฉพาะนักการเมืองท้องถิ่น 2 คนในฐานะตัวแทนชาวบ้าน มีสิทธิยื่นฟ้องได้
ต่อมาในปี พ.ศ.2556 ผู้พิพากษาได้ทำการลงสำรวจพื้นที่อ่าวมาหยา เพื่อสืบและหาหลักฐานด้วยตนเอง ต่อมาในปี พ.ศ.2561 โจทก์และจำเลยมีการไกล่เกลี่ย กัน มีการรวบรวมรายละเอียดเพื่อเป็นแนวทางการฟื้นฟูสิ่งแวดล้อม โดยบริษัทผู้สร้างภาพยนตร์มีความประสงค์จะตั้งกองทุนฟื้นฟูอ่าวมาหยาตามที่โจทก์ยื่นฟ้อง
จนกระทั่งปี พ.ศ. 2565 ศาลฎีกาได้มีคำพิพากษาให้กรมป่าไม้ปรับปรุงแก้ไขอ่าวมาหยาให้กลับคืนสภาพเดิมตามธรรมชาติ เนื่องจากเป็นผู้อนุมัติให้เอกชนเข้าไปถ่ายทำภาพยนตร์ ส่วนบริษัท ทเวนตีท์เซนจูรีฟอกซ์ ต้องจ่ายค่าชดเชยเป็นจำนวนเงิน 10 ล้านบาท แก่การช่วยเหลือการอนุรักษ์ทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม โดยจะมอบเงินให้แก่กรมป่าไม้ในการดำเนินการฟื้นฟูอ่าวมาหยาต่อไป และต้องรายงานผลการปฏิบัติงานต่อศาลทุกๆ 1 ปี ต่อเนื่องกันเป็นเวลา 3 ปี หรือจนกว่าเงินจะหมด ส่วน รมว.เกษตรและสหกรณ์ อธิบดีกรมป่าไม้ ศาลยกฟ้อง ถือว่าจบมหากาพย์การทำลายสิ่งแวดล้อมจากกองถ่ายภาพยนตร์ที่ยาวนานกว่า 24 ปี
นับว่าคนไทยควรนำกรณีนี้มาเป็นบทเรียนสำคัญในการอนุญาตให้กองถ่ายหรือกลุ่มใดก็ตามเข้ามาใช้พื้นที่ธรรมชาติ ซึ่งล่าสุดกองถ่ายภาพยนตร์ฮอลลีวู้ด จูราสสิคเวิลด์ ภาค 4 โดยผู้กำกับ "แกเร็ธ เอ็ดเวิร์ดส์" เตรียมยกกองมาถ่ายทำบนเกาะกระดาน และ ถ้ำมรกต แหล่งท่องเที่ยวชื่อดังของ จ.ตรัง ในช่วงวันที่ 13 มิ.ย. ถึง 16 ก.ค.2567 ซึ่งก็ต้องจับตาดูกันต่อไปว่าจะซ้ำรอยเดิมหรือไม่ เพราะธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมหากถูกทำลายลงไปแล้วก็ยากที่จะกลับคืนมาดังเดิมได้
