คุยกับไกด์บอตสวานา: ท่องเที่ยวยั่งยืน ก้าวที่หนึ่งเริ่มจากชุมชน

ใครบ้างจะไม่ชอบการท่องเที่ยว? แต่การท่องเที่ยวอาจไม่ได้มอบประสบการณ์แสนสนุกให้ทุกคนที่มีส่วนเกี่ยวข้องเสมอไป หลายครั้งการท่องเที่ยวทำลายเศรษฐกิจชุมชน ทำให้ค่าครองชีพเป้น “ราคานักท่องเที่ยว” สูงเกินคนท้องถิ่นจะรับไหว คลื่นนักท่องเที่ยวที่ไหลบ่าเหยียบย่ำทรัพยากรธรรมชาติจนเสียหาย หรือกลุ่มนายทุนที่หาประโยชน์จากการท่องเที่ยวและมีส่วนแบ่งให้ชุมชนน้อยเหลือเกิน

แต่บอตสวานาต่างออกไป ด้วยมาตราการและข้อกำหนดของประเทศที่เอาจริงเอาจังกับมาตรฐานการท่องเที่ยว ทำให้อุตสาหกรรมการท่องเที่ยวของบอตสวานาขึ้นชื่อเรื่องความยั่งยืน เสาหลักที่ตั้งด้วยธรรมชาติและชุมชนเป็นผลความตระหนักถึงความสำคัญของอุตสาหกรรมการท่องเที่ยวที่มีต่อประเทศ บอตสวานาจึงมียุทธศาสตร์การท่องเที่ยวเชิงนิเวศน์แห่งชาติ (National Ecotourism Strategy) ที่ปรากฎออกมาในปี 2002

ยุทธศาสตร์นี้ความยั่งยืนเป็นหมุดหมาย และต้ังเป้าให้ “การท่องเที่ยวรายได้สูง แต่ปริมาณต่ำ” เป็นคาแรคเตอร์ของบอตสวานา ไม่เน้นปริมาณนักท่องเที่ยว แต่เป็นนักท่องเที่ยวที่มาอย่างมีคุณภาพ เพื่อให้มั่นใจว่าการท่องเที่ยวในประเทศ จะได้คุณภาพทั้งต่อคนท้องถิ่นและผู้มาเยือน มีความรับผิดชอบต่อสิ่งแวดล้อมและสังคม

Spotlight มีโอกาสพูดคุยกับคุณซูเปอร์ แซนดี (Super Sande) ไกด์ชาวบอตสวานาผู้ทำหน้าที่เป็นหน้าต่างให้นักท่องเที่ยวได้รู้จักประเทศของเขามามากกว่า 35 ปี 

แนะนำตัว

"ครับ ผมชื่อซูเปอร์ แซนดี ผมทำงานกับ Uncharted Africa Safari ในบอตสวานา เราเป็นบริษัทท่องเที่ยวที่ก่อตั้งโดยครบครัวบอสเฟลด์ [Bosveld family] เราเป็นหนึ่งในผู้ลงทุนด้านการท่องเที่ยวที่เก่าแก่ที่สุดในบอตสวานา และเป็นองค์กรแรกที่ได้ใบอนุญาตสำหรับการถ่ายภาพซาฟารีด้วย"

คน สัตว์ ธรรมชาติ อยู่ร่วมกันในบอตสวานา

"บอตสวานาเป็นประเทศที่โชคดีมาก เราไม่เคยมีปัญหาเรื่องสัตว์ป่าเลย เราใช้ชีวิตอยู่เคียงข้างกันกับพวกสัตว์ป่า" ไกด์แซนดีอธิบาย

ความยั่งยืนที่คนบอตสวานายึดถือเป็นผลมาจากกฎหมายท่องเที่ยวปี 1992 (Tourism Act 1992) ที่มีการกำหนดให้ผู้ประกอบการในธุรกิจท่องเที่ยวต้องได้รับใบอนุญาต และมีการกำหนดมาตรการที่ชัดเจน สร้างความมั่นใจว่าการดำเนินธุรกิจ มีการกำหนดให้คนท้องถิ่นมีส่วนร่วมเพื่อสร้างความมั่นคงให้กับชุมชน 

การมีข้อกำหนดมาตรฐานการท่องเที่ยวที่ชัดเจนทำให้นักลงทุนมีความมั่นใจมากขึ้น ประเทศสามารถเก็บภาษีและค่าธรรมเนียมจากการท่องเที่ยวได้มีประสิทธิภาพ อีกทั้งยังสร้างความมั่นใจว่าในระยะยาว การท่องเที่ยวจะไม่ทำรบกวนสิ่งแวดล้อมและวิถีชุมชน จึงสามารถเติบโตได้อย่างยั่งยืน

"สิ่งที่เราได้เรียนรู้จากการเปลี่ยนแปลงปี ‘92 คือเรามีโครงสร้างการจัดการที่ดีมาก โครงสร้างที่ทำให้เราจัดการสัตว์ป่าและพื้นที่ได้ เรารู้ว่าที่บอตสวานามีรากฐานที่ดี"

"เรามีพื้นที่ที่ประกาศเอาไว้เป็นอุทยานแห่งชาติ และทางเดินสัตว์ป่า พื้นที่จัดการสัตว์ป่าของชุมชนตั้งอยู่บนพื้นที่ของคนท้องถิ่น เราจึงมีทั้งคนของรัฐบาลและคนพื้นที่อาศัยอยู่ร่วมกัน"

"ปี ‘92 เป็นปีที่เรามีกฎหมายใหม่ [บัญญัติการท่องเที่ยวปี 1992] และเป็นจุดเริ่มต้นของเส้นทางที่พาเรามาถึงจุดที่เราเป็นทุกวันนี้ และยังเป็นปีที่อุทยานแห่งชาติถูกประกาศเลิกเป็นพื้นที่ของกลุ่มชาติพันธุ์ และเป็นพื้นที่ของรัฐบาลแทน ปี ‘92 เป็นการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ของเราเลย จากนั้นปี 2002 ก็เป็นการพัฒนากฎหมายปี ‘92 ให้ดีขึ้นไปอีก ดีกว่าที่เคยเป็นมา"

นานแค่ไหนกว่าความยั่งยืนจะสลักลึกลงบนใจคนบอตสวานา

"จริงๆ ก็ใช้เวลานานเหมือนกันนะ แต่ตอนนี้เราก็มีคนที่ถูกว่าจ้างทำงานร่วมกับชุมชนในระยะยาว ทำงานพัฒนาชุมชน เป็นฝ่ายพัฒนาหมู่บ้านทีพวกคุณเรียกกันว่าคณะกรรมการ พวกเขาทำงานใกล้ชิดกับตำรวจ กรมสัตว์ป่า และอุทยานแหงชาติ เรายังทำงานร่วมกับโรงเรียน คอยเรียนรู้จากกันและกันเสมอ และการทำงานร่วมกันนี่แหละที่สร้างความแตกต่างชัดเจนมาก"

"คุณลองหยิบหนอนผีเสื้อตัวขึ้นมาแล้วโยนให้นกกินดูสิ คุณจะเห็น [คนบอตสวานา] ตอบโต้ทันที เลย เพราะแบบนั้นน่ะ คุณกำลังรบกวนสิ่งแวดล้อม หรือไม่คุณก็ลองหยิบขวานแล้วตัดต้นไม้ลงสักต้น ถ้าตัดไม้แล้วไม่ใช้ ทั้งชุมชนจะโกรธคุณแน่นอน ซึ่งสิ่งนี้ดีมาก มันต่างจาก 30 ปีก่อนอย่างสิ้นเชิง"

เที่ยวบอตสวานา ใครได้ประโยชน์

หลายคนอาจสงสัยว่าเงินจากการท่องเที่ยวซาฟารีหรูหราในบอตสวานานั้นเข้ากระเป๋าคนท้องถิ่นจริงหรือไม่ คุณแซนดีเน้นย้ำกับเราว่า บอตสวานา หนึ่งในประเทศที่มีอัตราการคอร์รัปชัน (corruption index) ต่ำที่สุดในแอฟริกา ในปี 2024 มีดัชนีการคอร์รัปชันอยู่ที่ 57/100 ทำให้บอตสวานาเป็นประเทศที่โปร่งใสเป็นอันดับที่ 43 ของโลก แซนดีให้ความมั่นใจว่า เงินจากการท่องเที่ยวจะส่งถึงชุมชนอย่างแน่นอน

"เราเป็นองค์กรเอกชนกันหมดเลย รัฐบาลไม่ได้มีส่วนเกี่ยวข้อง อีกรื่องในบอตสวานาก็คือเราไม่ทำตามบุญคุณส่วนตัว เราไม่รับสินบน และเราไม่ยอมรับการทุจริตคอร์รัปชันเลย นี่เป็นเรื่องคุณแน่ใจได้เลยเกี่ยวกับบอตสวานา"

"การท่องเที่ยวคือสิ่งที่เราคนบอตสวานาทุกคนต้องการ เราต้องตื่นตัวรับมัน การท่องเที่ยวคือทรัพยากรหมุนเวียนใหม่ของประทศเรา และารที่นานาชาติมาสนับสนุน นั่นคงเป็นสิ่งดีมาก"

"ทุกๆ คนที่มาเที่ยวบอตสวานา คุณกำลังหล่อเลี้ยงชีวิตคนบอตสวานาถึง 400 ชีวิต เงินส่วนมากที่คุณใช้จ่ายจะกลับไปสู่การอนุรักษ์ธรรมชาติ สิ่งที่บอตสวานาภูมิใจคือเงินพวกนี้ไม่ไหลเข้ากระเป๋ารัฐมนตรีหรือนายทุน มันคืนสู่ประเทศอย่างแท้จริง"

ทำไมคนบอตสวานาจึงรักอุตสาหกรรมการท่องเที่ยว

"ผมห็นคุณค่าของการท่องเที่ยว คนบอตสวานาเห็นคุณค่าของการท่องเที่ยวมาก ไม่ต้องเชื่อผมก็ได้ แต่คุณเดินทางไปที่หมู่บ้านห่างไกลไหนก็ได้ในบอตสวานาเลย แล้วถามชาวบ้านว่า ‘การท่องเที่ยวให้อะไรกับคุณ?’ "

"ผมเห็นพวกเขามีส่วนช่วยสร้างโรงพยาบลให้เรา ช่วยสนับสนุนพลังงาน ช่วยดูแลโรงเรียน เด็กนักเรียนเลยไม่ต้องเดินทางกลับบ้านช่วงอาทิตย์สอบ และเรื่องพวกนี้ในบางหมู่บ้านก็สนับสนุนโดยผู้ดำเนินกิจการด้านการท่องเที่ยว เรื่องพวกนี้ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน"

"ในแอฟริกาเรามีปัญหาเรื่องพลังงาน บางทีไฟฟ้าก็ดับบ้าง อย่างที่บอตสวานาเรารับพลังงานจากประเทศแอฟริกาใต้ เราเห็นผู้ดำเนินกิจการการท่องเที่ยวมอบแผ่นโซลาร์ขนาดใหญ่ให้โรงพยาบาล จึงไม่ต้องกังวลว่าไฟฟ้าจะดับระหว่างการผ่าตัดหรือคลอดลูก"

ไปเที่ยวตอนไหนดี

"โอโห ผมต้องบอกคุณเลยว่า นี่กำลังถามคนที่ออกไปทำงานกลางทุ่งทั้งปี ที่บอตสวานาเรามีพื้นที่แห้งและพื้นที่ชุ่มน้ำ มีสองพื้นที่ที่เรามักแนะนำให้นักท่องเที่ยวไปเยี่ยมชมดู คือทะเลทรายที่เป็นพื้นที่แห้ง และพื้นที่ชุ่มน้ำของระบบนิเวศคาลาฮารี"

"ช่วงหน้าน้ำกับหน้าแล้ง บอตสวานาเหมือนเป็นคนละโลกเลย แถมบอตสวานายังมีหลายแคมป์ให้คุณได้ไปเยือน แต่ละแคมป์มอบประสบการณ์แตต่างกัน คุณจะเป็นคนที่มีความสุขที่สุดโลกเลย เพราะแคมป์พวกนี้แตกต่างกันมากจริงๆ ถึงคนไทยนะครับ ไปบอตสวานาครั้งเดียวไม่พอหรอก อย่างน้อยต้องสองครั้ง"

"แต่อย่างหนึ่งที่อยากฝากนักท่องเที่ยวไว้ กรุณาอ่านแผนการเดินทางก่อน เพราะการท่องเที่ยวมันขึ้นอยู่กับว่าคุณไปช่วงไหนของปี แพคเกจหน้าหนาวสำหรับช่วงหน้าหนาว และแพคเกจหน้าร้อนสำหรับช่วงหน้าร้อน"

ไกด์แซนดีแนะนำกับเราว่า นักท่องเที่ยวควรหาข้อมูลเองและจากเอเจนซีหรือบริษัททัวร์ให้พร้อม บริษัทเหล่านี้จะวางแผนการเดินทาง และช่วยประสานงานกับไกด์มืออาชีพ และผู้ดูแลที่มีประสบการณ์ให้ เราจึงแน่ใจได้เลยว่าจะได้รับการดูแลจากมืออาชีพ