จีนแผ่อิทธิพลเหนืออาเซียน? ในวันที่ทรัมป์มุ่ง Make America Great Again
นางเปาคาเลา ผู้ลี้ภัยชาวกะเหรี่ยง วัย 71 ปี เสียชีวิตลงด้วยอาการหายใจไม่ออกเมื่อวันที่ 2 ก.พ. ที่ผ่านมา หลังจากที่เธอถูกส่งตัวกลับบ้าน เพราะโรงพยาบาลที่ได้รับทุนจากสหรัฐฯ ในค่ายผู้ลี้ภัยแม่ลา พื้นที่ชายแดนไทย-พม่า ในอำเภอพบพระ จังหวัดตาก ถูกปิดลง นี่เป็นปลายทางอันน่าเศร้าของครอบครัวหนึ่งที่ได้รับผลกระทบจากตามคำสั่งพิเศษของทรัมป์ ในการยุติความช่วยเหลือสำนักงานเพื่อการพัฒนาระหว่างประเทศแห่งสหรัฐอเมริกา หรือ USAID เพื่อเป็นการลดค่าใช้จ่ายรัฐบาลกลางในประเทศ
คอนเทนต์แนะนำ
USAID ได้ใช้เงินไปแล้ว 860 ล้านเหรียญสหรัฐฯ ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เพียงแห่งเดียวในปีที่แล้ว (ปี 2024) โดยจัดสรรทุนให้กับโครงการต่างๆ ตั้งแต่การรักษา HIV ไปจนถึงการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพและการเสริมสร้างการปกครองในท้องถิ่น แต่เพียง 3 สัปดาห์ที่ทรัมป์รับตำแหน่ง รัฐบาลสหรัฐฯ ก็ได้ระงับความช่วยเหลือต่างประเทศเกือบทั้งหมด นับเป็นการยุติ “ซอฟต์พาวเวอร์” ของอเมริกาที่มีต่ออาเซียนมาตลอดหลายปี
จีนคว้าโอกาส เป็นพี่ใหญ่อาเซียนแทนสหรัฐฯ
เหยียนจง ฮวาง นักวิจัยอาวุโสด้านสุขภาพระดับโลก จากสภาความสัมพันธ์ระหว่างประเทศมองว่า สถานการณ์ดังกล่าวจะเป็นโอกาสให้จีน เข้ามามีบทบาทมากและอิทธิพลมากขึ้นเหนือภูมิภาคอาเซียน เพราะการระงับโครงการด้านสุขภาพ การศึกษา และมนุษยธรรม ซึ่งเป็นเสาหลักด้านซอฟต์พาวเวอร์ของสหรัฐฯ จะสร้างภาวะสูญญากาศที่จีนเข้ามาเติมเต็มได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในประเทศผู้รับความช่วยเหลือจากสหรัฐฯ ในปัจจุบัน เช่น อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ เมียนมา และกัมพูชา
โครงการกำจัดทุ่นระเบิดในกัมพูชา เป็นอีกหนึ่งโครงการที่ถูกทิ้งไว้กลางทาง จากเม็ดเงินที่สูญหายไปแบบกะทันหัน ขณะที่ทรัมป์กำลังกระพือข่าวหนักว่าสหรัฐฯ จะตัดความช่วยเหลือต่อไปอย่างไม่ลดละ รัฐบาลปักกิ่งก็สวนกลับด้วยการเผยแพร่ข่าวสนับสนุนเงินทุน 4.4 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ หรือราว 150 ล้านบาท ในโครงการนี้ ด้านเฮง รัตนา หัวหน้าศูนย์ปฏิบัติการทุ่นระเบิดกัมพูชา เปิดเผยกับหนังสือพิมพ์เขมรไทม์สว่า ความช่วยเหลือของจีนจะช่วยให้องค์กรของเขาเคลียร์ทุ่นระเบิดในพื้นที่กว่า 8,400 เอเคอร์ หรือ 21,252 ไร่
โจชัว คูร์แลนซิก นักวิจัยอาวุโสด้านเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และเอเชียใต้แห่งสภาความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ กล่าวว่าการล่มสลายของ USAID เกิดขึ้นขณะที่อิทธิพลของสหรัฐฯ ในภูมิภาคนี้ลดน้อยลง ขณะที่จีนยกระดับทางการทูตกับหลายประเทศอาเซียน เขามองว่า ผู้นำภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มีความกังวลเกี่ยวกับการกำหนดนโยบายใหม่ของสหรัฐฯ ซึ่งค่อนข้างวุ่นวาย โดยเฉพาะเวียดนาม อินโดนีเซีย และไทย ซึ่งเป็นประเทศที่สหรัฐฯ มอบความช่วยเหลือด้านความมั่นคงเป็นจำนวนมาก
จีนสร้าง “กับดักหนี้” ให้อาเซียนต้องพึ่งพา
จอห์น กง ศาสตราจารย์ด้านเศรษฐศาสตร์จากมหาวิทยาลัยธุรกิจระหว่างประเทศและเศรษฐศาสตร์ในกรุงปักกิ่ง เปิดเผยว่า จริง ๆ แล้ว จีนเองก็มีองค์กรให้ความช่วยเหลือระหว่างประเทศ และโครงการพัฒนาระหว่างประเทศต่าง ๆ อยู่เยอะและมีขนาดใหญ่พอสมควร แต่ดูเหมือนว่าจะต่างจาก USAID ตรงที่โครงการของสหรัฐฯ จะอุทิศทรัพยากรจำนวนมากให้กับโครงการที่อิงตามอุดมการณฺ์ของอเมริกา เช่น โครงการเพื่อประชาธิปไตย เพื่อกลุ่ม LGBTQ เพื่อการเปลี่ยนแปลงทางสภาพภูมิอากาศ เป็นต้น
ดังนั้น จีนอาจจะไม่ได้อยากเข้ามาแทนที่สหรัฐฯ ในฐานะพี่ใหญ่ที่ให้เงินเปล่าเพื่อดูแลด้านมนุษยธรรม ด้านจอห์น กง ยังเชื่อว่ารัฐบาลจีนจะไม่กระตืนรือร้นเพื่อแข่งกับสหรัฐฯ ในเรื่องนี้ เนื่องจากความช่วยเหลือด้านต่างประเทศของจีนมุ่งเน้นไปที่โครงสร้างพื้นฐานเป็นหลัก เช่น โครงการหนึ่งแถบหนึ่งเส้นทาง (BRI) ซึ่งเป็นโครงการเรือธงของรัฐบาลปักกิ่งมูลค่ามากกว่า 1 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐฯ มุ่งเน้นการแผ่อิทธิพลทางการค้าที่คืนผลประโยชน์สู่จีนเป็นหลัก
นอกจากนี้ เกรซ สแตนโฮป ผู้ช่วยวิจัยที่ Lowy Institute ศูนย์พัฒนาอินโด-แปซิฟิก กล่าวว่าความช่วยเหลือด้านต่างประเทศของจีนในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เกือบทั้งหมด หรือราว 85 เปอร์เซ็นต์ อยู่ในรูปแบบของ “เงินกู้เงื่อนไขผ่อนปรน” โดยเน้นที่ด้านพลังงานและการขนส่งเป็นส่วนใหญ่ ซึ่งทำให้จีนมีอิทธิพลอย่างมากในอาเซียน แม้ว่าโครงการต่าง ๆ ประสบกับความล่าช้าบ้าง และบางโครงการก็เกิดงบบานปลาย เช่น โครงการรถไฟเชื่อมโยงชายฝั่งตะวันออกในมาเลเซีย และโครงการรถไฟความเร็วสูงจาการ์ตา-บันดุงในอินโดนีเซีย ซึ่งนักการทูตบางคนมองว่าเป็น “ กับดักหนี้” ที่ประเทศเหล่านี้ต้องพึ่งพาจีนในระยะยาว
