"แก่ จน เจ็บ ตาย" ไทยเผชิญปัญหา "แก่ก่อนรวย"

แก่ จน เจ็บ ตาย! ไทยเผชิญปัญหา "แก่ก่อนรวย"

ประเทศไทยก้าวเข้าสู่การเป็น “สังคมสูงวัย” (Aged Society) มาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2548 จนถึงปัจจุบันปี พ.ศ. 2564 ไทยมีสัดส่วนประชากรกลุ่มผู้สูงอายุหรือมีอายุ 60 ปีขึ้นไปมากกว่า 12 ล้านคน หรือร้อยละ 20.0 แบ่งเป็น ผู้สูงอายุหญิง ร้อยละ 57.9 มากกว่าผู้สูงอายุชาย ร้อยละ 42.1 ที่น่าจับตาอีกประเด็นก็คือประเทศไทยกำลังจะเข้าสู่ "สังคมสูงวัยระดับสุดยอด" (Super-Aged Society) ภายในปี 2573 เมื่อประชากรอายุ 60 ปีขึ้นไปมีสัดส่วนมากกว่า 30% ของประชากรทั้งหมด ซึ่งเป็นปัญหาใหญ่ที่ส่งผลกระทบต่อโครงสร้างเศรษฐกิจและสังคมโดยตรง

อย่างไรก็ตาม ปัญหาที่รุนแรงยิ่งกว่าคือ "แก่ก่อนรวย" หรือการที่ประเทศไทยเข้าสู่สังคมสูงวัยก่อนที่เศรษฐกิจจะพัฒนาเป็นประเทศที่มั่งคั่ง ส่งผลให้ประชากรวัยเกษียณส่วนใหญ่ยังต้องทำงานเพื่อเลี้ยงชีพ เนื่องจากไม่มีเงินออมเพียงพอรองรับช่วงบั้นปลายของชีวิต

สถานการณ์ผู้สูงอายุที่ยังต้องทำงานในปี 2567

สัดส่วนผู้สูงอายุที่ยังทำงาน

ข้อมูลล่าสุดจาก การสำรวจประชากรสูงอายุของประเทศไทยปี 2567 พบว่า ร้อยละ 34.0 ของผู้สูงอายุ (อายุ 60 ปีขึ้นไป) ยังคงต้องทำงานในช่วง 7 วันก่อนการสัมภาษณ์ของการสำรวจ แบ่งออกเป็น

• ผู้ชาย ร้อยละ 44.7
• ผู้หญิง ร้อยละ 26.2

ซึ่งสะท้อนว่าผู้สูงอายุเพศชายมีแนวโน้มทำงานหลังเกษียณมากกว่าผู้หญิง

การทำงานตามช่วงอายุ

• 60-69 ปี (วัยต้น) : ร้อยละ 47.1
• 70-79 ปี (วัยกลาง) : ร้อยละ 19.2
• 80 ปีขึ้นไป (วัยปลาย) : ร้อยละ 3.2

เมื่ออายุมากขึ้น โอกาสในการทำงานลดลงเนื่องจากสุขภาพที่ถดถอยและข้อจำกัดทางร่างกาย

สำหรับเหตุผลที่ยังต้องทำงาน

• สุขภาพยังแข็งแรงและทำงานไหว : ร้อยละ 51.5
• ต้องหารายได้เลี้ยงชีพ : ร้อยละ 43.5
• ช่วยบุตรหรือสมาชิกในครัวเรือน : ร้อยละ 1.7
• เป็นอาชีพประจำ ไม่มีผู้ดูแลแทน : ร้อยละ 1.4
• ใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์ : ร้อยละ 1.0

สาเหตุหลักที่คนสูงวัยต้องทำงานต่อไป คือ ขาดเงินออมเพียงพอ และยังต้องหาเลี้ยงชีพเอง

อายุสูงแต่รายได้ต่ำ

แม้ว่าผู้สูงอายุจำนวนมากยังทำงาน แต่รายได้เฉลี่ยต่อปีของผู้สูงอายุในไทยยังค่อนข้างต่ำ

• รายได้ต่ำกว่า 50,000 บาทต่อปี : ร้อยละ 39.4
• รายได้มากกว่า 300,000 บาทต่อปี : ร้อยละ 7.0

แหล่งรายได้หลักของผู้สูงอายุ

• พึ่งพาบุตร : ร้อยละ 35.7
• ทำงานหารายได้เอง : ร้อยละ 33.9
• รับเบี้ยยังชีพจากรัฐ : ร้อยละ 13.3
• รับบำเหน็จ/บำนาญ : ร้อยละ 6.8

ข้อมูลชี้ให้เห็นว่าผู้สูงอายุไทยจำนวนมาก ต้องพึ่งพาลูกหลาน มากกว่าการมีเงินออมของตนเอง ซึ่งเป็นแนวโน้มที่น่ากังวล เพราะโครงสร้างครอบครัวไทยเปลี่ยนแปลงไป มีครอบครัวขนาดเล็กมากขึ้น

ปัญหาและผลกระทบจาก "แก่ก่อนรวย"

แรงงานหดตัว – เศรษฐกิจเติบโตช้าลง

• ไทยกำลังเผชิญภาวะ "ประชากรแคบฐาน" หรือแรงงานลดลงเรื่อย ๆ
• อัตราการเกิดต่ำกว่า 1.1 คนต่อครอบครัว ทำให้ขาดแรงงานในอนาคต
• แรงงานลดลงส่งผลต่อผลิตภาพและการเติบโตทางเศรษฐกิจ

ภาระสวัสดิการและระบบบำนาญ

• งบประมาณรัฐที่ใช้ดูแลผู้สูงอายุเพิ่มขึ้นทุกปี
• ระบบประกันสังคมอาจขาดความยั่งยืนในอนาคต
• เบี้ยยังชีพผู้สูงอายุปัจจุบันเพียง 600-1,000 บาทต่อเดือน ซึ่งไม่เพียงพอกับค่าครองชีพ

ปัญหาสุขภาพและค่ารักษาพยาบาล

• ร้อยละ 50 ของผู้สูงอายุไทยป่วยเป็นโรคเรื้อรัง
• ค่าใช้จ่ายด้านสุขภาพพุ่งสูงขึ้นเรื่อย ๆ
• ระบบสาธารณสุขต้องรองรับผู้ป่วยสูงวัยจำนวนมากขึ้น

ครอบครัวต้องรับภาระดูแล

• ลูกหลานต้องดูแลพ่อแม่สูงวัย ขณะที่ตัวเองก็ต้องทำงาน
• ผู้สูงอายุจำนวนมากอยู่ลำพัง ไม่มีผู้ดูแล

แนวทางแก้ไขปัญหา "แก่ก่อนรวย"

ส่งเสริมการออมและระบบบำนาญ

• ปรับปรุง กองทุนการออมแห่งชาติ (กอช.) และเพิ่มสิทธิประโยชน์
• กระตุ้นให้ประชาชนออมเงินตั้งแต่อายุยังน้อย
• ขยายระบบบำนาญให้ครอบคลุมแรงงานนอกระบบ

ส่งเสริมการทำงานของผู้สูงอายุ

• สนับสนุนให้ ธุรกิจจ้างแรงงานสูงวัย ด้วยมาตรการภาษี
• เปิดโอกาสให้ผู้สูงอายุทำงานในระบบ Gig Economy

ลดภาระค่ารักษาพยาบาล

• พัฒนาระบบ Long-term Care หรือการดูแลระยะยาว
• เพิ่มการเข้าถึง เทคโนโลยีสุขภาพ และบริการทางการแพทย์

กระตุ้นอัตราการเกิด

• รัฐบาลต้องมีมาตรการจูงใจให้คนไทยมีลูกมากขึ้น
• สนับสนุน เงินอุดหนุนเด็กแรกเกิด และการดูแลแม่หลังคลอด

ประเทศไทยกำลังเผชิญกับวิกฤตสังคมสูงวัยที่เข้าสู่ "แก่ก่อนรวย" ทำให้ประชากรวัยเกษียณจำนวนมากยังต้องทำงานเพื่อเลี้ยงชีพ ขณะที่ระบบบำนาญและสวัสดิการยังไม่ครอบคลุมเพียงพอ

หากไม่มีมาตรการแก้ไขที่ชัดเจน ประเทศไทยอาจเผชิญกับปัญหาเศรษฐกิจชะลอตัว ความเหลื่อมล้ำสูงขึ้น และภาระทางสังคมที่รุนแรงขึ้นในอนาคต

รัฐบาล ภาคเอกชน และประชาชนต้องร่วมมือกันแก้ไขปัญหา ก่อนที่ไทยจะเข้าสู่ยุคสังคมสูงวัยระดับสุดยอดเต็มรูปแบบโดยไม่มีมาตรการรองรับที่เพียงพอ

ที่มา : การสำรวจประชากรสูงอายุของประเทศไทยปี 2567